ОРАЛНО ЗДРАВЈЕ КАЈ ДЕЦАТА

Оралното здравје е состојба на устата, забите и орофацијалните структури кои им овозможуваат на поединците да вршат суштински функции како што се: јадење, дишење и зборување, и ги опфаќа психосоцијалните димензии како што се самодовербата, благосостојбатa и способноста

да се дружат и работат безболка, непријатност и срам. Оралното здравје варира во текот на животот од раното детство до староста, е составен дел на општото здравје и ги поддржува поединците да учествуваат во општеството и да го постигнат својот потенцијал. Оралните болести опфаќаат низа болести и состојби кои вклучуваат забен кариес, пародонтална болест (непцето), губење на забите, орален карцином, оро-забна траума, и вродени дефекти како што се расцеп на усна и непце. Оралните болести се меѓу најчестите незаразни болести ширум светот, кои погодуваат околу 3,5 милијарди луѓе. Додека глобалното оптоварување на состојбите на оралното здравје расте, особено во земјите со низок и среден приход, севкупниот товар на состојбите на оралното здравје врз услугите веројатно ќе продолжи да се зголемува поради растот на населението и стареењето.

Оралните болести непропорционално ги погодуваат најранливите и најзагрозените популации. Луѓето со низок социо-економски статус носат поголем товар од орални заболувања и оваа поврзаност останува во текот на животот, од раното детство до постара возраст, и без оглед на целокупното ниво на приход во земјата.Првите заби најчесто никнуваат околу шестиот месец по раѓањето, но кај некои бебиња можат да никнат порано или подоцна, па дури и по првата година од раѓањето. Најпрвин никнуваат на долната вилица, и тоа централните секачи, потоа на горната вилица – централните и латералните секачи, па продолжува така до 32-33 месец по раѓањето кога никнуваат сите 20 млечни заби.

Најчести орални болести се забниот кариес (расипување на забите), тешка болест на непцата, губење на забите и орален карцином. Нетретираниот забен кариес е единствената најчеста состојба на глобално ниво, која погодува околу 2,5 милијарди луѓе. Тешката болест на непцата - главна причина за целосно губење на забите - се проценува дека влијае на 1 милијарда луѓе ширум светот. Секоја година се дијагностицираат околу 380 000 нови случаи на орален карцином.

Новиот глобален извештај за состојбата на оралното здравје објавен денеска од Светската здравствена организација (СЗО) ја дава првата сеопфатна слика за оптоварувањето на оралните болести со профили на податоци за 194 земји, давајќи уникатни сознанија за клучните области и маркери за оралното здравје кои се релевантни за креаторите на политики. Извештајот покажува дека речиси половина од светското население (45% или 3,5 милијарди луѓе) страда од орални болести, при што 3 од секои 4 заболени луѓе живеат во земји со низок и среден приход. Глобалните случаи на орални заболувања се зголемени за 1 милијарда во последните 30 години - јасен показател дека многу луѓе немаат пристап до превенција и третман на орални заболувања. Оралното здравје одамна е запоставено во глобалното здравје, но многу орални болести може да се спречат и третираат со рентабилните мерки. СЗО е посветена на обезбедување насоки и поддршка на земјите, така што сите луѓе, каде и да живеат и без оглед на нивниот приход,  треба да ги имаат знаењата и алатките потребни за да се грижат за своите заби и да пристапат до услугите за превенција и грижа кога им се потребни. Извештајот ги нагласува очигледните нееднаквости во пристапот до услугите за орално здравје, со огромен товар од орални болести и состојби кои ги погодуваат најранливите и најзагрозените популации. Луѓето со ниски примања, лицата кои живеат со попреченост, постарите луѓе кои живеат сами или во домови за нега, оние кои живеат во оддалечените и руралните заедници и луѓето од малцинските групи носат поголем товар од оралните заболувања. Овој модел на нееднаквости е сличен на другите незаразни болести како што се ракот, кардиоваскуларните заболувања, дијабетесот и менталните нарушувања. Факторите на ризик заеднички за незаразните болести како што се високиот внес на шеќер, сите форми на употреба на тутун и штетната употреба на алкохол придонесуваат за глобалната криза за оралното здравје.

Бариери за давање услуги за орално здравје

Само мал процент од глобалното население е покриено со основните услуги за оралното здравје, а оние со најголема потреба често имаат најмал пристап до услугите. Клучните бариери за обезбедување пристап до услуги за орално здравје за сите вклучуваат многу активности. Грижата за оралното здравје бара високи трошоци од џеб. Ова често води до катастрофални трошоци и значителен финансиски товар за семејствата и заедниците. Обезбедувањето на услуги за орално здравје во голема мера се потпира на високо специјализирани даватели на услуги кои користат скапа високотехнолошка опрема и материјали, а овие услуги не се во целост интегрирани со моделите на примарната здравствена заштита. Лошите системи за информирање и надзор, во комбинација со низок приоритет за јавното истражување на оралното здравје се главните тесни грла за развој на поефикасни интервенции и политики за оралното здравје.

Можности за подобрување на глобалното орално здравје вклучува: усвојување пристап за јавно здравје преку справување со заедничките фактори на ризик преку:

- промовирање на добро балансирана исхрана со малку шеќери, запирање на употребата на сите форми на тутун, намалување на потрошувачката на алкохол и подобрување на пристапот до ефективна и достапна паста за заби со флуор.

- планирање на услугите за орално здравје како дел од националното здравје и подобрување на интеграцијата на услугите за орално здравје во примарната здравствена заштита како дел од универзалната здравствена покриеност.

- редефинирање на моделите на работна сила за орално здравје за да одговорат на потребите на населението и проширување на компетенциите на здравствените работници кои не се во стоматолошка заштита за да се прошири опфатот на услугите за орално здравје; и

- зајакнување на информациските системи преку собирање и интегрирање на податоци за оралното здравје во националните системи за следење на здравјето.

„Поставувањето на луѓето во срцето на услугите за орално здравје е критично ако сакаме да ја постигнеме визијата за универзално здравствено покривање за сите поединци и заедници до 2030 година“, рече д-р Бенте Микелсен, директор на СЗО за незаразни болести.

Изготвил: Флорија Хамид дипл.соц.работник

Извор: https://www.who.int/health-topics/oral-health#tab=tab_1, WHO highlights oral health neglect affecting nearly half of the world’s population, достапно на 13.02.2023